Esther Krättli

El lavura daspö passa 30 ons sco «musseder» illa scoulina da Segl. Che motivescha ad El dad instruir uschè lönch ad uffants in quell’età?

In quists duos ans da scoulina faun ils iffaunts enorms progress in mincha champ da vita. Que’m fascinescha da vzair quist svilup tar mincha singul iffaunt, da der sustegn ed agüd, dad accumpagner il singul sün sia via da se svess aint in üna gruppa pü granda cun tuot las tensiuns, las sfidas e’ls plaschairs.

In quists passa 30 ans s’haun müdedas normas, pussibilteds, idejas, fuormas e tenutas dad edücher e da furmer als iffaunts. Nossa societed es pü individuela, pü movibla, pü eterogena e cun bger damain prescripziuns socielas e structuras ierachicas scu il 1989.

Da l’otra vart sun eir eau ün oter scu avaunt 30 ans.

Minch’an in scoulina es scu cumanzer da nouv, da chatter our che cha’ls singuls iffaunts drouvan, cu cha la gruppa funcziuna e da der il sustegn chi’d es necessari e pussibel. Que’m motivescha adüna darcho da nouv.

Quants uffants esa amo a Segl? Co sun las perspectivas? Quant lönch daraja amo üna scoulina ed üna scoula a Segl?

Düraunt l’an da scoulina 2019/2020 sun 14 iffaunts e dal 2020/2021 15 iffaunts in scoulina a Segl.

Fintaunt cha que ho avuonda iffaunts e la vschinauncha da Segl es pronta da finanzier e dad organiser la scoulina, daro que eir üna scoulina ed üna scoula primara a Segl.

Che prümas linguas discuorran ils uffants da scoulina a Segl?

Avaunt ün pêr ans avains gieu bod la mited dals iffaunts da lingua portugaisa. I’ls ultims ans sun bgeras famiglias portugaisas turnedas in Portugal u idas a ster giò la Bassa.

Dals 14 iffaunts chi frequaintan pel mumaint la scoulina sun 3 da lingua portugaisa, 4 discuorran rumauntsch/tudas-ch ubain culla mamma u cul bap e 7 discuorran tudas-ch culs genituors. 

2020/2021 sun 7 iffaunts chi discuorran rumauntsch/tudas-ch ubain culla mamma u cul bap ed 8 sun da lingua tudas-cha. Per Segl sun que bgers iffaunts, chi inclegian rumauntsch già al cumanzamaint dal temp da scoulina.

Co staja cullas cumpetenzas da rumantsch pro uffants d'otras linguas e che fa Segl per promouver quellas cumpetenzas ?

Las cumpetenzas sun fich differentas. A do iffaunts chi al cumanzamaint dal temp da scoulina nun inclegian üngün pled rumauntsch, oters paun seguir a simpels discuors ed oters inclegian pü u main tuot e paun eir discuorrer e der respostas.

La sfida es, da druver il rumauntsch in mincha situaziun da vita, uschè cha’l singul iffaunt nun es surdumando, ch’el inclegia viepü pleds rumauntschs e ch’el resta motivo d’imprender mincha di ün pô dapü tiers.

I’l contact direct cun mincha iffaunt prouv eau da der il sustegn individuel cun imprender pleds e frasas. Que po esser be cuort cun repeter il pled, cun fer insembel ün gö u cun tschanter no e guarder cudeschs, fotografias u ogets per imprender u repeter pleds.

Cun gös, versins e chanzuns odan ils iffaunts mincha di pleds e frasas ch’els paun druver in contact cun me u culs oters iffaunts.

Il prüm temp drouv eau suvenz il tudas-ch culs iffaunts per sclarir pleds e frasas. Cun l’ir dals mais lasch eau viepü tradür pleds e frasas als iffaunts.

La tenuta dals genituors e dals meglders amihs es fich centrela pel success d’imprender nossa lingua. Però eau sun minch’an darcho positivmaing surprais, quaunt motivos cha’ls iffaunts sun e quaunt ferm ch’els vöglian imprender nossa lingua da comunicaziun in scoula.

Il contact culs scolars e’ls magisters tar occurrenzas da tuot la scoula motivescha fermamaing als iffaunts da scoulina da druver ed imprender dapü rumauntsch.

Per la promoziun specifica dal rumauntsch vain duonna Tanja Clalüna-Cazin per duos uras l’eivna in scoulina. Ella discuorra culs iffaunts be rumauntsch e fabricha sü sistematicamaing il s-chazi da pleds.

Co staja cullas cumpetenzas da tudais-ch, importantas per pudair reuschir in scoula, e che fa la scoulina da Segl per promouver quellas cumpetenzas?

Pel mumaint es la scoula da Segl üna scoula rumauntscha, que voul dir ils iffaunts haun lecziuns da tudas-ch a partir da la terza classa ed inglais a partir da la 5evla classa.

Il cussagl da scoula da Segl es pel mumaint in trattativas cul Chantun da müder in avegnir nossa scoula rumauntscha in üna scoula bilingua rumauntscha/tudas-cha scu in otras vschinaunchas da l’Engiadin’Ota.

Nus tuots illa chesa da scoula a Segl ans essans consciaints cha’ls iffaunts da Segl drouvan pü tard bunas cugnuschentschas da tudas-ch. Per cha tuot ils iffaunts paun seguir las lecziuns da tudas-ch in terza classa, survegnan iffaunts da linguas estras duos lecziuns da sustegn in tudas-ch già in scoulina. Quist sustegn cuntinuescha eir illa scoula primara. Que s’ho fermamaing verificho i’ls ultims ans cun taunts iffaunts da lingua portugaisa.

In generel nun haun ils iffaunts chi haun frequento la scoulina e la scoula primara a Segl damain cumpetenzas da tudas-ch, cur cha rivan i’l s-chelin ot. Però que es fich individuel.

Che sun las sfidas in Seis minchadi da scoulina?

Ils ultims ans sun ils iffaunts dvantos pü independents, individuels, haun dapü savair cognitiv e sun pü «freestylers», que voul dir cha bgers saun precisischem che cha vöglian e que dalum. Suvenz sun tels iffaunts surdumandos al cumanzamaint cun esser be cun me scu creschieu in üna gruppa dad iffaunts, inua cha minchün ho sieus bsögns e sieus giavüschs.

Hozindi imprendan ils iffaunts dapertuot, que voul dir a chesa, in differents cuors , tar nona e non ed uschè inavaunt. Las differenzas dal savair e dad experienzas sun gnidas per part auncha pü grandas traunter ils iffaunts.

El ha svess elavurà material per la promoziun da lingua. Che es statta sia motivaziun?

Eau sun creschieu sü a Samedan in ün temp, inua cha bgers haun penso cha que’s müdess bainbod la scoula rumauntscha in üna be tudas-cha. A chesa avains nus discurrieu be tudas-ch. Eau d’he gieu be a scoula contact cul rumauntsch e lo udieu quista lingua.

Eau incleg fich bain che granda sfida cha que es per iffaunts dad imprender rumauntsch chi per els es üna lingua cumplettamaing estra.

Our da simplas frasas d’he eau pruvo da fer chanzuns inclegiantaivlas e chi faun plaschair. Il plaschair es il motor per imprender qualchosa nouv.

Quistas chanzuns d’he eau publicho suot il titul Ramba Zamba. Insembel cun diversas mussedras, magistras e magisters da tuot l’Engiadin’Ota avains realiso ils discs Ramba Zamba e’ls discs Zamba Ramba.

Uschè haun ils iffaunts la pussibilted da tadler las chanzuns eir a chesa.

Il Ramba Zamba es sto la basa per realiser insembel culla Scoul’ota da pedagogia dal Grischun e cun Tanja Clalüna-Cazin la plattafuorma per imprender rumauntsch «Rambatrix».

Cun realiser quists progets d’he eau pudieu der inavous qualchosa a la scoula rumauntscha chi m’ho fat ün grand regal cul rumauntsch.

Che es tenor El il plü important illa lavur cun uffants cun differentas linguas?

Mieu plaschair e mia fascinaziun pel rumauntsch motivescha e sustegna als iffaunts dad imprender cun plaschair e vöglia. Eau prouv da druver in mincha situaziun ed in möd uschè natürel scu be pussibel il rumauntsch. Il rumauntsch tuocha simplamaing tiers.

Fich impurtanta es eir la tenuta dals genituors invers nossa scoula rumauntscha. Scha la tenuta es positiva, imprendan ils iffaunts fich svelt, gugent e bain quista lingua per els suvenz cumplettamaing estra.