Noemi Adam-Graf

Tesas

• Grazia a l’existenza da segns caracteristics linguistics regiunals – en quest cas l’articulaziun dal vibrant r – po la derivanza da las plidadras e dals plidaders vegnir identifitgada, resp. auditurs ed audituras craian da pudair determinar quatras la derivanza da quels e quellas.
• Il vibrant sco el vegn pronunzià en aleman da la populaziun retorumantscha (varianta uvulara) vegn menziunà en il discurs laic ed è per quai in segn linguistic salient cun potenzial per in stereotip.
• Cun quai che las realisaziuns differentas dal consonant èn grevamain chapaivels, vegn il segn caracteristic linguisticamain circumscrit en il discurs.

La contribuziun prenda si in segn linguistic regiunal che exista en il spazi linguistic grischun – l’articulaziun dal vibrant r – e sclerescha la dumonda sche quel vegn descrit en moda frappanta en il discurs laic. Il punct da partenza è l’observaziun che tscherts plidaders e tschertas plidadras da Mustér e Trun pronunzian il vibrant en moda uvulara resp. parzialmain strusch udibla u dal tuttafatg mitta. Sin plaun naziunal pon ins constatar che questa varianta na correspunda betg a la norma e ch’ella pudess vegnir valitada en il giudizi dals auditurs (cfr. Werlen 1980).

Sin fundament da questas observaziuns è vegnì tschertgà en il material da duas studias linguisticas laicas – v.d. en il center stat insatge che persunas senza formaziun linguistica pensan pertutgant il linguatg – mussaments empirics che sa refereschan a l’articulaziun dal vibrant: Vegn il segn caracteristic vairamain percepì sco frappant, tant suenter avair udì in stimulus auditiv sco er cun observar in stimulus visual? E, sche gea, tge communitgeschan informantas ed informants da Cuira e da la Val dal Rain tar quest segn linguistic caracteristic? En tge moda vegn il segn descrit, e vegn el er valità socialmain un affectivamain?

Suenter remartgas introductivas pertutgant la colliaziun da lingua e spazi (1) porscha l’artitgel l’emprim ina curta invista teoretica en ils concepts da la linguistica laica (2) sco er ina survista rapida da la perscrutaziun tar l’r en il tudestg svizzer ed en il Grischun. En il chapitel suandant (4) vegnan descrits il territori da perscrutaziun e las metodas e suenter suondan ils resultats (5). L’ultim chapitel cumpareglia e resumescha ils resultats da las duas studias (6).